در بسیاری از مواقع دانش‌آموزان مطالب درسی را می‌دانند ولی چون آن‌ها را با طبقه‌بندی و نظم به ذهن خود نسپرده‌اند به هنگام پرسش‌های کنکور و امتحان نهایی و… نمی‌توانند نکات را دقیق به یاد بیاورند و بنابراین در انتخاب گزینه دچار مشکل می‌شوند. عامل اصلی برای نداشتن طبقه‌بندی خاص از آموخته‌های درسی، عدم محوریت کتاب درسی است؛ یعنی دانش‌آموز به‌جای اینکه کتاب‌های درسی را محور مطالعه و منبع اصلی خود قرار دهد، کتاب‌های پرحجم کمک‌آموزشی مختلفی را منبع اصلی مطالعه‌ی خود قرار میدهد و به علت تعدد منابع و حجم بالای کتاب‌های مذکور، امکان طبقه‌بندی مباحث تقریباً منتفی است. برای روشن شدن اهمیت این مطالب ذکر یک مثال ضروری است. فرض کنید شما حدود 300 جلد کتاب دارید. اگر این کتاب‌ها را بانظم خاصی در کتابخانه خود به‌صورت طبقه‌بندی‌شده و مرتب در قفسه‌ها قرار دهید، در مواقعی که به یکی از آن‌ها نیاز دارید، به‌راحتی می‌توانید به کتابخانه خود مراجعه کرده و کتاب موردنیاز خود را پیدا کنید؛ اما اگر این تعداد را بدون هیچ نظم و طبقه‌بندی خاصی در گوشه‌ای از اتاق خود روی‌هم بریزید، برای پیدا کردن آن کتاب خاص باید وقت زیادی را صرف کنید و شاید هم حوصله‌ی جستجو در میان این‌همه کتاب را نداشته باشید؛ بنابراین از خیر آن می‌گذرید.
آموخته‌های شما هم مانند کتابخانه شما باید نظم خاصی در ذهنتان داشته باشند تا به هنگام پرسش، به‌راحتی و در زمان مناسب بتوانید جواب آن را در ذهنتان بیابید و برای نظم خاص محوریت کتاب درسی لازم و ضروری است. مبنای برنامه‌ریزی ما اصول علم آموزش است.
مهارت های فراموش نکردن دروس :
فرآیند درس خواندن شامل چند بخش اصلی است و مطالعه به تنهایی نمی تواند به یادگیری کامل و به خاطر آوردن مطالب منجر شود. در این نوشته ابتدا به گام های اساسی مطالعه و سپس به چند روش برای مبارزه با فراموشی مطالب اشاره می کنیم.
1- به پیش نیاز منابعی که می خوانی توجه کن
اگر مطالب پیش زمینه اصلی را یاد نگرفته باشی حتی اگر مطالب جدید را حفظ کنی باز هم احتمال فراموشی مطلب وجود دارد؛ مثلا در درس عربی تا صرف فعل را یاد نگرفته باشی، نمی توانی فعل ماضی و مضارع بسازی .پس قبل از یادگیری درس حتما سعی کن ضعف خود را در مطالب قبلی مرتبط از بین ببری.
2- قبل از ورود به کلاس و شروع درس، حتما به پیش خوانی درس جدید اقدام کن تا با پیش زمینه فکری با درس جدید رو به رو شوی.
3- سعی کن مطالب درسی را سر کلاس یاد بگیری
در کلاس حضور فعال داشته باش.سوال بپرس و تا درس را نفهمیده ای از کلاس خارج نشو.
4- تمرین زیاد حل کن
تمرین باعث پر شدن شکاف های اطلاعاتی در مغزت خواهد شد .
5- مرور مطالب کلید رفع فراموشی است
هر شب در برنامه درسی خود مطالب را مرور کن.
6- سعی کن بین اطلاعات یاد گرفته شده و مطالب قبلی در ذهنت ارتباط برقرار کنی تا فراموشی آن‌ها کمتر شود.
7- مطالب یاد گرفته شده را دوباره در نقش معلم تدریس کن
این تدریس می تواند برای یک دوست یا شاگردان فرضی باشد.
8- سعی کن در زمان یادگیری مطلب تمرکز کامل داشته باشی و عوامل مخل تمرکز را به حداقل برسانی .
9- خلاصه برداری و یادداشت برداری حین مطالعه به رفع فراموشی کمک می کند .
10- تحقیقات نشان داده است روش سوال گذاری در ابتدای مطالعه نیز به یاد آوری مطلب کمک خواهد کرد .
11- اضطراب، عجله و شتاب در یادگیری مطلب باعث فراموشی آن ها می شود.
12- همچنین به یاد داشته باش که اگر مطلبی را یاد گرفتی، یک روز بعد، ۱۰ روز بعد، یک ماه بعد و ۴ماه بعد باید آن را مرور کنی، تا آن مطلب یک سال در حافظه ات تثبیت شود.
ساعات مناسب برای مطالعه …
صبح‌ها بيش‌تر سعي در يادگيري مطالب داشته باشيد.
درس‌هايي را که نياز به مرور دارند، ترجيحاً به شب موکول کنيد.
بلافاصله پس از غذا خوردن، با شکم پر مطالعه نکنيد.
قبل و بعد از مطالعه، حتماً استراحت کنيد.
از روش شرطي‌سازي، نسبت به زمان مطالعه سود جوييد.
هنگام هيجان‌هاي عصبي، ترس، خشم، اضطراب، کينه و ناراحتي مطالعه نکنيد؛ زيرا در آن لحظات، تمرکز نداريد.
براي مطالعه، شور و شوق و اشتياق فراوان داشته باشيد. در حالت خستگي و بي‌خوابي مطالعه نکنيد، چون براي مطالعه، تمرکز حواس نداريد.
انتظار بي‌جا از خود نداشته باشيد. به اندازه‌ي هوش، استعداد، توانايي و تلاشتان بهره خواهيد برد.
پس از يک ورزش سنگين، با همان خستگي و بدن عرق کرده، مطالعه نکنيد.
ابتدا وضعيت جسمي و روحي خود را متعادل کنيد و سپس شروع به مطالعه نماييد.
يادآوري مهم
متخصّصان مطالعه و يادگيري، به شدّت اعتقاد دارند که مهم‌ترين عامل تخريب حافظه و نداشتن تمرکز عالي، «اضطراب» است. برنامه‌ريزي درسي، مطالعه در طول سال تحصيلي و استفاده‌ي بهتر از زمان و البته آسودگي شب امتحان، از اضطراب‌هاي کاذب جلوگيري مي‌کنند.
روش بتا ( بسط ، تقویت ، اصلاح )
همه‌ی ما در مطالعه، روش‌های خاص خود را داریم که در بعضی مواقع منحصربه‌فرد و گاهی هم مشترک است. اکنون بعد از گذشت نیمی از راه و گرفتن کارنامه‌ی مدرسه و کارنامه‌ی جامع، وقت آن است تا عملکرد و روش‌های خود را بسنجیم و در ادامه‌ی راه با آگاهی بیشتری قدم برداریم و موفقیتی روزافزون داشته باشیم. هر یک از ما با توجه به کارنامه‌مان یکی از دو حالت رضایت یا عدم رضایت را داریم؛ پس بهتر است یکی از سه استراتژی زیر را در مورد روش‌های مطالعه‌مان در پیش بگیریم:
1- بسط دادن روش مطالعاتی‌مان
2- تقویت روش مطالعاتی‌مان
3- اصلاح روش مطالعاتی‌مان
که در زیر به تشریح این سه حالت می‌پردازیم:
1- روش‌هایی هستند که با انجام دادن آن‌ها توانسته‌ایم نمرات خوبی کسب کنیم (از کارمان راضی هستیم)؛ پس باید این نوع روش‌ها را در ادامه دنبال کنیم و با پیدا کردن نقاط اشتراک این مطلب با مطالب دیگر، این روش را به آن‌ها نیز بسط و گسترش دهیم.
2- برخی از بخش‌ها هستند که یا نتوانستیم با توجه به مطالعه‌مان به سؤالات مربوط به آن‌ها پاسخ دهیم یا در پاسخ دادن به آن‌ها شک داشتیم. این بدین معناست که روش ما باید تقویت و تکمیل شود.
3- برخی از بخش‌ها هم هستند که علی‌رغم مطالعه، به سؤالات آن‌ها در امتحان و در آزمون‌ها اشتباه پاسخ داده‌ایم (کارمان رضایت‌بخش نبوده است)؛ پس بهتر است روش خود را اصلاح کنیم.
برای مثال سفالگر وقتی دست به خلق اثری می‌زند اگر از آن راضی باشد شروع به تولید انبوه با این روش ساخت می‌کند (بسط)، اگر از آن راضی نباشد فوراً دست به تخریب آن نمی‌زند بلکه در ابتدا سعی می‌کند با کار کردن روی آن (تقویت) اثر ساخته‌شده را به ایده‌آل خود نزدیک کند و در صورت نتیجه نگرفتن دست به تغییر کلی می‌زند و آن را اصلاح می‌کند تا به ایده‌آل خود برسد (اصلاح )
مطالعه نشان داده است که بیشتر استرس ها بی اساس هستند…
برنامه ریزی : برنامه ریزی صحیح یعنی استفاده از لحظه لحظه ی زندگی ! هیچ هدفی هر چند به ظاهر بزرگ و دست نیافتنی باشد وجود ندارد که با برنامه ریزی صحیح قابل حصول نباشد!
مهم ترین اصول برنامه ریزی که به نام هفت اصل طلایی معروف است عبارت اند از:
1- برنامه ریزی باید به حد کافی انعطاف پذیر باشد . یعنی در آن یکسری ساعات آزاد باشد که به دروس اختصاص داده نشود . تا در صورت پیشامد های غیر منتظره بتوان به جبران ساعات از دست رفته پرداخت و عقب ماندگی های بوجود آمده را در آن ساعات جبران کرد!
2- برنامه ریزی باید فردی وبر اساس خصوصیت های ویژه و نقاط قوت و ضعف هر فرد باشد . عین حال باید توجه داشت عمل برنامه ریزی انفرادی هنگامی که فرد با دوستانی همراه شود که عادات تحصیلی یکسان دارند یا هدف مشترکی را تعقیب میکنند ساده تر است!
3- در برنامه ریزی دروسی که پشت سر هم قرار میگیرند از نظر موضوع تفاوت بیشتری باید داشته باشند! و دروس مشابه پشت سر هم خوانده نشود!
4- افزودن بر ساعات درسی و پیشرفت به صورت پله پله صورت گیرد نه به صورت حرکت موشکی یا سطح شیبدار!
5- عقب گرد گاهی اوقات اجتناب ناپذیر است و آن هنگامی است که به اندازه کافی روی پله پایینتر نمانده اید! یادتان باشد عقب گرد یک اتفاق طبیعی است نه یک فاجعه!
6- در عمل به برنامه ریزی هر وقت احساس خستگی کردید بیاد این جمله بیفتید ” نسیمی نیرو بخش از پی هر خستگی می وزد ! پس به پیش! ” هیچ کس آنقدر وقت ندارد که تنها از بهترین لحظات استفاده کند! واقعیت این است که هسته مرکزی هر موفقیتی را نظم تشکیل میدهد!
_ رجبی
آبان 96- تهران
